CỐ NHẠC SĨ GIÁP VĂN THẠCH: ĐÒ NHỎ VỌNG TIẾNG QUÊ HƯƠNG

“Quê hương là chùm khế ngọt,

Cho con trèo hái mỗi ngày...”

đã trở nên rất quen thuộc trong đời sống tinh thần cộng đồng. Được chính thức phát sóng lần đầu tiên trên Đài truyền hình Tp. HCM với sự thể hiện của ca sĩ Ngọc Yến vào dịp kỷ niệm 10 năm Giải phóng Sài Gòn, ca khúc Quê Hương suốt 30 năm qua đã gắn bó cùng buồn vui của người Việt trong và ngoài nước.

Mỗi khi Quê Hương vang lên dung dị và gần gũi, ý thức cội nguồn lại rưng rưng trong trái tim mỗi người, dù ít ai tường tận về cuộc đời ngắn ngủi của nhạc sĩ Giáp Văn Thạch - tác giả đã viết lên những giai điệu mộc mạc và chân tình ấy. Công chúng chắc chắn sẽ ngậm ngùi nếu biết rằng nhạc sĩ Giáp Văn Thạch chưa bao giờ được chứng kiến bài hát Quê Hương xuất hiện trên sân khấu hay trên các phương tiện truyền thông đại chúng.

Tháng 10.1984, nhạc sĩ Giáp Văn Thạch được ngành văn hóa tỉnh Sông Bé cử tham dự lớp tập huấn ngắn hạn về dân ca tại Phan Rang, rồi ông đột ngột ra đi ở tuổi 34 trong một đêm trở lạnh ở miền gió Tháp Chàm.

Bà quả phụ Phạm Thị Vui nhớ lại:

“Cái chết của chồng khiến tui choáng váng. Lúc đó, tui vừa thương mình vừa thương ba đứa con thơ dại, đứa con gái lớn nhất 5 tuổi, đứa con trai giữa 3 tuổi còn đứa con gái út chỉ mới 5 tháng!”.

Là người phụ nữ của xứ trái cây Lái Thiêu, Phạm Thị Vui quen và cưới Giáp Văn Thạch khi cả hai tham gia cộng tác với Đoàn văn công tỉnh Sông Bé. Tính tình hồn hậu, bà Phạm Thị Vui xởi lởi:

“Khó khăn dzậy mà cũng qua. Ngoài công việc hành chính ở cơ quan, tui nhận quần áo về làm gia công để có tiền nuôi con ăn học. Lúc còn sống chồng tui cũng không có gì, ngay cả cái đàn ghita để viết nhạc cũng do người khác cho mượn”.

Một mình nuôi ba đứa con, và nuôi cả người mẹ chồng già yếu, bà Vui chỉ có một niềm an ủi duy nhất: tác phẩm của chồng để lại cho đời. Bà lưu giữ đầy đủ các sáng tác của nhạc sĩ Giáp Văn Thạch và những ký ức không phai về người chồng tài hoa đoản mệnh:

“Chồng tui viết được hơn 50 ca khúc. Ổng mê sáng tác lắm. Cứ đi suốt ngày, về nhà là ngồi trên cái giường tre cặm cụi viết. Mà tội nghiệp lắm, ổng gửi bài hát đi khắp nơi nhưng người ta đâu có chịu biểu diễn. Lúc đó người ta tẩy chay nhạc vàng mà, người ta bảo nhạc của chồng tui giống nhạc vàng! Ổng buồn, nhưng không nản lòng. Đài không chịu phát bài hát của ổng, thì ổng tự đi hát cho công nhân nghe”.

Chính những ngày “tự đi hát cho công nhân nghe” đã giúp âm nhạc của Giáp Văn Thạch có cơ hội tồn tại với cuộc sống. Bài hát Quê Hương là ví dụ tiêu biểu. Nhờ từng được nghe Giáp Văn Thạch hát, một cô thợ cạo mủ của công ty cao su Dầu Tiếng đã mang Quê Hương tham dự cuộc thi ca nhạc dành cho người lao động Tết Ất Sửu 1985.

Bà Vui thật thà chia sẻ:

“Tui là dân cổ nhạc, đâu có hát được nhạc của chồng tui. Còn chồng tui thì ổng hát dở lắm. Khi ổng ca Quê Hương cho tui nghe, tui thấy bình thường thôi, nhưng khi Ngọc Yến ca thì thấy nó hay thật!”.

Không chỉ phổ cập trong nước, ca khúc Quê Hương l nhanh chóng được hát ở nước ngoài. Đài truyền hình NHK của Nhật đã trao số tiền thưởng 1000 USD để vinh danh Quê Hương là bài hát nước ngoài được yêu cầu phát sóng nhiều nhất trên kênh này trong suốt 10 năm từ 1986 đến 1996.

Bà Vui cũng không giấu diếm di sản của chồng mình:

“Tác giả lời ca là nhà thơ Đỗ Trung Quân ủy quyền cho tui toàn bộ tác quyền, nên mấy năm qua tui có thêm thu nhập. Năm 2014, tác quyền Quê Hương mà tui nhận được là 25 triệu đồng”.

Linh hồn nhạc sĩ Giáp Văn Thạch chắc cũng được an ủi vì hôm nay cuộc sống gia đình của ông đã thay đổi. Di ảnh của Giáp Văn Thạch cùng mẹ ruột được người vợ tảo tần thờ phụng ở một gian riêng trong căn nhà khá khang trang trên đường Thích Quảng Đức - Tp. Thủ Dầu Một. Ba đứa con của ông cũng đã trưởng thành.

Về góc độ nghệ thuật, bài hát Quê Hương không có gì xuất sắc cả giai điệu lẫn ca từ. Thế nhưng, Quê Hương đánh thức tình cảm thầm kín nhất trong trái tim người Việt đối với nơi chôn nhau cắt rốn. Bây giờ thật khó thống kê, suốt 30 năm qua, Quê Hương đã được hát mấy triệu lần trên môi người Việt ở trong nước lẫn ở hải ngoại.

Nhạc sĩ Giáp Văn Thạch không có phần phúc được nghe thấy bài hát Quê Hương của mình được hát đi hát lại trên các sân khấu lớn nhỏ, hát vang lên ở quảng trường hoành tráng hoặc hát thầm thì ở mái tranh quạnh hiu. Thế nhưng, tấm lòng mà ông ký thác trong Quê Hương thì công chúng hoàn toàn cảm nhận được. Ngôi mộ của nhạc sĩ Giáp Văn Thạch ở quê nhà An Sơn thỉnh thoảnh lại có những đoàn khách xa lạ viếng thăm, họ là những người thưởng thức Quê Hương và đến bái vọng tác giả để tri ân.

Ngoài ca khúc Quê Hương, Giáp Văn Thạch còn có rất nhiều bài hát mang âm hưởng dân ca. Đáng tiếc, ông không còn trên cõi nhân gian để tự đi tiếp thị cho tác phẩm của mình. Nếu in tuyển tập nhạc Giáp Văn Thạch hoặc ấn hành album nhạc Giáp Văn Thạch, chắc chắn đời sống âm nhạc Việt Nam sẽ có thêm nhiều chấm phá thú vị với những bài hát chưa từng công bố.

Đi trên đường sá của Thủ Dầu Một hôm nay, ai cũng dễ dàng nhận ra loại cây dầu được trồng thẳng tắp hai bên phố. Trồng lại loại cây đã hình thành nên tên đất Thủ Dầu Một cũng chính là tâm nguyện ngày nào của nhạc sĩ Giáp Văn Thạch. Bởi lẽ, lúc sinh thời nhạc sĩ Giáp Văn Thạch đã gửi gắm trong ca khúc Cánh Hoa Bay ước mơ cháy bỏng:

“Cánh hoa dầu bừng nở trong tim, hoa dầu bay - cây nảy lá đâm chồi... Rừng từ tay người hôm nay vừa đến, để ngày mai này thêm bao hạnh phúc, mang hương rừng từ những cánh hoa bay”.

Lê Thiếu Nhơn

***************************

Những Điều Chưa Biết Về Tác Giả ‘Quê Hương

Có những bài hát mà số phận của nó gắn liền với một giai đoạn lịch sử đất nước. Quê Hương (thơ Đỗ Trung Quân, nhạc Giáp Văn Thạch) là một trong số những bài hát ấy.

Da trắng, mắt sáng, miệng luôn tươi cười cộng với tính xởi lởi, Giáp Văn Thạch rất thành công trong giao tiếp. Người chưa quen, chỉ qua vài ba câu xã giao, vài ly rượu đế chân tình là thành bạn. Có nhiều dịp đi công tác chung, chúng tôi thấy nơi nào Giáp Văn Thạch đến là nơi ấy có bạn bè. Vâng, làm sao quên được có những đêm trong rừng cao su Dầu Tiếng, Lộc Ninh tràn ngập tiếng cười, tiếng hát, tiếng đàn của anh bên những người bạn mới.

Cảm hứng sáng tác ca khúc hầu như thường trực trong con người anh. Bất kể sáng trưa chiều tối, hễ rảnh là Giáp Văn Thạch ôm cây ghita và mở cuốn vở ký âm trước mặt. Ban trưa, khi ai cũng mệt mỏi tìm giấc ngủ thì mình anh với cây đàn bập bùng ngoài bìa rừng cao su.

Trong một đêm hè đầy tràn hứng khởi sáng tạo, trong căn nhà nhỏ của anh trên đường Đồ Chiểu - thị xã Thủ Dầu Một, Giáp Văn Thạch đã viết bài Quê Hương, phổ từ một bài thơ nhỏ 4 khổ đăng trên Báo Khăn Quàng Đỏ của nhà thơ Đỗ Trung Quân.

Dạo đó, còn trẻ, khỏe, sáng Chủ Nhật nào nếu không bận việc thì Giáp Văn Thạch thường cưỡi mobilette từ Thủ Dầu Một về NVH Thanh niên Tp.HCM tham dự các buổi giới thiệu ca khúc mới của CLB sáng tác Trẻ Thành đoàn Tp.HCM. Có một lần, Giáp Văn Thạch dự xong nói ở lại để sáng thứ Hai kịp gặp tác giả bài thơ Quê Hương. Hồi ấy, nhà thơ Đỗ Trung Quân làm công nhân Nhà in Thanh Niên trên đường Trần Huy Liệu. (quận Phú Nhuận), 7 giờ sáng là phải vào ca. Giáp Văn Thạch chỉ gặp Đỗ Trung Quân chừng 15 phút bên ly cà phê trước cửa nhà in.

Hồi đó, Đài Tiếng nói Nhân dân Tp.HCM và Đài Truyền hình Tp.HCM có mục giới thiệu ca khúc mới do các cố nhạc sĩ Tăng Minh Thành (Đài Tiếng nói Nhân dân Tp) và Nguyễn Nam (Đài Truyền hình Tp) phụ trách. Giáp Văn Thạch thường gởi ca khúc mới cho các nơi này, trong đó có bài Quê Hương.

Tháng 11.1984, Giáp Văn Thạch đi Phan Rang (tỉnh Thuận Hải cũ, nay là tỉnh Ninh Thuận) dự lớp tập huấn về sưu tầm dân ca do Viện Nghiên cứu Âm nhạc Bộ Văn Hóa tổ chức. Lúc tiễn chân ở bến xe Thủ Dầu Một, anh nói sao hôm nay nhức đầu quá. Hai hôm sau, Sở VHTT Sông bé nhận được điện thoại từ Phan Rang báo tin Giáp Văn Thạch mất vì sốt rét ác tính (hồi đó hầu hết anh em đều có ký sinh trùng sốt rét trong máu vì thường công tác ở các vùng rừng trong tỉnh như Bình Long, Lộc Ninh, Phước Long…). Anh Nguyễn Quốc Nhân, Phó Giám đốc Sở VHTT, đích thân ra Thuận Hải đón xác anh về.

Anh Quốc Nhân kể anh em dự lớp tập huấn rất quý Giáp Văn Thạch. Sau giờ cơm chiều, Giáp Văn Thạch còn ôm đàn hát bài Quê Hương, sau đó nói mệt đi nghỉ sớm. Gần nửa đêm, cơn sốt quật anh ngã. Mọi người đưa anh đi cấp cứu nhưng không kịp.

Lúc đó, còn vài tháng nữa Giáp Văn Thạch bước sang tuổi 35. Vợ Giáp Văn Thạch là nhân viên văn phòng Sở VHTT Sông Bé. Ngày anh mất, 3 con anh còn quá nhỏ, trong đó thằng trai út chưa đầy năm.

Đám tang Giáp Văn Thạch có đông người đưa tiễn nhất mà chúng tôi từng thấy ở Thủ Dầu Một. Anh yên nghỉ ở quê nhà An Sơn, bên dòng sông Sài Gòn êm đềm sóng vỗ. Cùng thời gian đó, bài hát Quê Hương lần đầu tiên phát trên sóng truyền hình Tp.HCM qua giọng ca của ca sĩ Bảo Yến và nhanh chóng truyền đi khắp nước, ra hải ngoại. Tiếc là Giáp Văn Thạch mất quá sớm, chưa kịp hưởng những giây phút hạnh phúc của người sang tác.

Trong lúc tổ chức đám tang Giáp Văn Thạch (1984), Sở VHTT Sông Bé nhận được giấy báo của NVH Trung tâm Hà Nội mời tác giả bài hát Quê Hương ra Thủ đô nhận giải thưởng cho ca khúc hay của năm.

Năm 1996, Đài Truyền hình Nhật Bản NHK bình chọn Quê Hương là ca khúc châu Á có đời sống lâu dài nhất được phát trên Đài (10 năm 1986-1996). NHK đã trao thưởng tác giả bài hát 1.000 USD.

Một số ca khúc tiêu biểu khác của Giáp Văn Thạch:

Cánh Hoa Bay, Cánh Đồng Vàng Lộng Gió, Chiều Mưa Trung Du Chiều Đắc-Ơ, Con Thuyền Ngược Thác (phổ thơ Nguyễn Trọng Tạo), Đường Thời Gian (phổ thơ Phan Thị Thanh Nhàn)...

Từ Nguyên Thạch

Nhạc sĩ Giáp Văn Thạch tại Phan Rang tháng 10.1984, ảnh chụp vài ngày trước khi ông đột ngột qua đời.