Em Hiền Như Ma Soeur - Elvis Phương

Em hiền như Ma soeur …

Bài hát “Em hiền như Ma soeur” là một bài hát rất quen thuộc gắn với tuổi hoa niên của những người cùng trang lứa với tôi, từ lâu lắm. Lời ca và giai điệu phảng phất nét tôn giáo khiến tôi đinh ninh rằng đây là một bài hát nước ngoài được Việt hóa, như nhiều bài hát khác tôi từng biết. Cho đến gần đây,  tôi mới biết thì ra đây là một bài hát Việt, bài hát của nhạc sĩ Phạm Duy, phổ thơ Nguyễn Tất Nhiên.

Nhạc sĩ Phạm Duy đã quá nổi tiếng, ai cũng biêt. Còn nhà thơ Nguyễn Tất Nhiên thì chắc không phải ai cũng biết.

Nguyễn Tất Nhiên, tên thật là Nguyễn Hoàng Hải, sinh ngày 30 tháng 5 năm 1952 tại quận Đức Tu, tỉnh Biên Hòa và mất ngày 3 tháng 8 năm 1992 tạo California.

Nguyễn Tất Nhiên theo học trường trung học Ngô Quyền từ năm 1963 cho tới năm 1970. Lúc mới vừa lên trung học đệ nhất cấp, Nguyễn Tất Nhiên đã làm thơ. Theo lời những người bạn cùng trường lúc đó, thơ của Nguyễn Tất Nhiên đã rất hay từ nhỏ. Lúc đó Nguyễn Tất Nhiên thành lập thi văn đoàn với bạn học là Đinh Thiên Phương, tên thật là Đinh Thiên Thọ. Cả hai thi sĩ học trò này cùng chung nhau xuất bản tập thơ “Nàng thơ trong mắt” năm 1966, khi đó Nguyễn Tất Nhiên được 14 tuổi. Trong tập thơ này Nguyễn Tất Nhiên lấy bút hiệu là Hoài Thi Yên Thi.

Thời gian này, Nguyễn Tất Nhiên đã gặp một cô gái người miền Bắc tên là Duyên và có một tình cảm nhẹ nhàng với cô nhưng không thành công, vì hoàn cảnh gia đình và cả tính nghệ sĩ của Tất Nhiên. Dù vậy, cô cũng là cảm hứng cho Tất Nhiên sáng tác khá nhiều bài thơ như Khúc tình buồn, hay các bài Cô Bắc Kỳ nho nhỏ, Linh mục, Em hiền như ma sơ…

Tâm hồn nghệ sĩ của Nguyễn Tất Nhiên đã bộc lộ từ lúc ông còn rất trẻ. Đầu óc ông được miêu tả lúc nào cũng như mơ mộng suy nghĩ đâu đâu, không tập trung ngay cả khi đang học. Bạn bè thời gian này gọi đùa ông là Hải Ngáo hay Hải Khùng. Tương truyền, có một buổi sáng, Nguyễn Tất Nhiên đứng giữa ngã tư ở Biên Hòa như chỗ không người, bỏ tay trong túi quần nhìn lên trên trời.

Dường như mối tình vô vọng với cô Duyên, nỗi đam mê, niềm đau khổ làm người đã tạo nên phong cách thơ của ông.

Theo lời kể của nhà thơ Thái Thụy Vy: “hồi chưa nổi tiếng, trời nắng chang chang mà anh ưa mặc cái manteau mua ở khu Dân sinh, mồ hôi nhễ nhại, ưa đạp xe đạp đi cua cô em Bắc Kỳ nho nhỏ tên Duyên…”

Sự nghiệp của Nguyễn Tất Nhiên thời gian đầu không mấy thành công: thơ ông in ronéo tặng không cho các nữ sinh đều bị quăng vào thùng rác, còn những tập thơ gửi bán trong các tiệm sách đầu chợ Biên Hòa thì để lâu đến nỗi giấy đổi màu vàng vẫn chưa bán được.

Cho đến khi thơ ông được một số thầy giáo gửi đăng báo Sáng tạo của Mai Thảo, rồi sau đó nhờ Phạm Duy, Nguyễn Đức Quang nhìn thấy mà phổ nhạc thì ông mới bắt đầu nổi tiếng.

Vào khoảng năm 1972 hoặc 1973, Nguyễn Tất Nhiên nhận được giấy gọi nhập ngũ vào trường Võ bị Thủ Đức. Tuy nhiên mới vào Trung Tâm 3 Quang Trung, ông đã được cho thôi về vì lý do tâm thần bất ổn. Sau năm 1975, Nguyễn Tất Nhiên sống ở trong nước vài năm, sau đó sang định cư tại Pháp, rồi cuối cùng sang Mỹ sống ở Quận Cam.

Sau ông lấy vợ có tên là Minh Thủy, có 2 đứa con trai.

Ngày 3 tháng 8 năm 1992, người ta thấy ông nằm chết trong một xe hơi cũ, đậu dưới bóng cây trong sân chùa tại California.

Đây là bài thơ của ông, sau này đã được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc

Masoeur
Ðưa em về dưới mưa
Nói năng chi cũng thừa
Phất phơ đời sương gió
Hồn mình gần nhau chưa ?
Tay ta từng ngón tay
Vuốt lưng em tóc dài
Những trưa ngồi quán vắng
Chia nhau tình phôi thai

Xa nhau mà không hay
Hỡi em cười vô tội
Ðeo thánh giá huy hoàng
Hỡi ta nhiều sám hối
Tính nết vẫn hoang đàng !

Em hiền như ma soeur
Vết thương ta bốn mùa
Trái tim ta làm mủ
Ma soeur này ma soeur

Có dịu dàng ánh mắt
Có êm đềm cánh môi
Ru ta người bệnh hoạn
Ru ta suốt cuộc đời

Cuộc đời tên vô đạo
Vết thương hành liệt tim!

Ðưa em về dưới mưa
Xe lăn đều lên dốc
Chở tình nhau mệt nhọc!

Ðưa em về dưới mưa
Áo dài sầu hai vạt
Khi chấm bùn lưa thưa

Ðưa em về dưới mưa
Hỡi em còn nít nhỏ
Chuyện tình nào không xưa ?

Vai em tròn dưới mưa
Ướt bao nhiêu cũng vừa
Cũng chưa hơn tình rụng
Thấm linh hồn ma soeur

(1971)

Và đây là lời bài hát “Em hiền như Masoeur” do nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc:

Đưa em về dưới mưa, nói năng chi cũng thừa
Như mưa đời phất phơ, chắc ta gần nhau chưa?
Tay ta từng ngón tay, vuốt tóc em lưng dài
Đôi ta vào quán trưa, nhắc nhau tình phôi pha..

Em mang hồn vô tội, đeo thánh giá huy hoàng
Còn ta nhiều sám hối mà sao vẫn hoang đàng..
Đưa em về dưới mưa, nói năng chi cũng thừa
Đưa em về dưới mưa, có nhau mà như xa…

Em hiền như ma-soeur, vết thương ta bốn mùa
Trái tim ta bệnh hoạn, ma-soeur này ma-soeur
Ta nhờ em ru ta, hãy ru tên vô đạo,
Hãy ru tên khờ khạo, ma-soeur này em ma-soeur

Đưa em về dưới mưa, chiếc xe lăn dốc già
Đưa em về dưới mưa, áo em bùn lưa thưa
Đưa em về dưới mưa, hỡi cô em bé nhỏ
Ôi duyên tình đã qua, có bao giờ không xưa?

Vai em tròn dưới mưa, ướt bao nhiêu cũng vừa
Như ưu tình đã xa, thấm linh hồn ma-soeur…

Cũng không hiểu tại sao khi biết lời bài hát này được viết bởi nhà thơ Biên hòa, mặc dù có người bạn ở Biên hòa cho biết con dốc già mà bài thơ nhắc đến thường được gọi là dốc Ngô Quyền (vì chạy qua cổng trường Ngô Quyền xưa), nằm ở trung tâm thành phố Biên hòa, nhưng tôi vẫn nghĩ cái dốc ấy là con dốc ở tận cửa ngõ từ phía bắc vào thành phố Biên hòa. Một con dốc thoải, dài suốt mấy cây số, chạy qua Tân biên, Hố nai xuống đến tận Trảng dài, hai bên có rất nhiều nhà thờ. Và trong những chiều mưa, mỗi khi đi qua con dốc này, giữa chen chúc huyên náo người xe, tôi vẫn thấy dường như ở đâu đó hình bóng nhà thơ Biên hòa đang gò lưng đạp xe, phía sau là tà áo dài ướt mưa, lướt thướt chấm bùn của cô Bắc kỳ nho nhỏ …

Chút tàn phai (Bảo Chấn) - Ca sĩ : Lê Hiếu

Có bài hát được “đóng đinh” vào tên tuổi người ca sỹ hát thành công nhất, được công chúng đón nhận và dành cho nhiều tình cảm nhất, cũng có những bài hát được “đóng đinh” vào một cung bậc tâm trạng nào đó của mỗi người nghe.

Với riêng tôi, Chút tàn phai của Bảo Chấn là một trong những ca khúc đặc biệt như thế, cho tôi tìm đến trong những lúc nản lòng và mệt mỏi giữa nhịp sống hối hả và đua chen chốn Hà thành sôi động, để sống và ngấm cùng nỗi buồn đau của nhân vật trữ tình trong ca khúc mà quên đi thực tại mệt mỏi, để sống tốt hơn và trân trọng những điều bình dị nhưng lại mang nhiều ý nghĩa mình đang có.

Chút tàn phai là ca khúc được viết cho bộ phim truyền hình Hàn Mặc Tử của đạo diễn Trần Mỹ Hà, và ca khúc đã nhanh chóng thoát ra khỏi cái khung làm nhạc nền cho phim để có một đời sống riêng, một sự yêu mến riêng trong lòng công chúng yêu nhạc với giọng nam trầm ấm của ca sỹ trẻ Lê Hiếu.

Có thể thấy Tình (những mối tình lãng mạn cả ngoài đời và trong mộng tưởng) và Đời (sự đau đớn và tuyệt vọng cùng căn bệnh phong) đã dồn nén lại trong những vần thơ, làm nên khúc ca bi tráng ám ảnh và lay động về người nghệ sĩ tài hoa mà bạc mệnh Hàn Mặc Tử.

Chút tàn phai giúp ta thấy được phần nào bức tranh đó – một bức tranh lãng đãng suy tư, bàng bạc bi kịch của nỗi đau giữa đôi bờ tình – thơ:

Khi mùa mưa về giăng phố cũ chập chùng Nghe vọng từ nơi ấy bài hát tình nồng Em về gọi chiều hôm câu hát còn thơm Chút hương tàn úa chút đêm tàn phai trăng đầu non

Thấp thoáng trong ca từ là không gian của vùng biển Phan Thiết khi Hàn Mặc Tử lặn lội từ Sài Gòn về tìm gặp Mộng Cầm - không gian bàng bạc hoài niệm mùa yêu: có “mùa mưa về giăng phố cũ”, “vọng” lên đâu đó “bài hát tình nồng”; có những đêm “trăng đầu non” thấp thoáng nơi lầu ông Hoàng của hai tâm hồn đẹp đầy mộng mơ cùng ngâm thơ thưởng nguyệt…

Theo lời kể của tác giả Nguyễn Viết Lãm (Tuyển tập Hàn Mặc Tử), “đây là mối tình sâu sắc nhất của Hàn Mặc Tử, cho nên khi Mộng Cầm phụ bạc vì thấy anh mắc bệnh hiểm nghèo, anh rơi vào một nỗi tuyệt vọng thê thảm: “Họ đã đi rồi không níu lại / Lòng thương chưa đã, mến chưa bao / Người đi, một nửa hồn tôi mất / Một nửa hồn tôi bỗng dại khờ”.

Và trong Chút tàn phai - sự tuyệt vọng ấy được thể hiện và ám ảnh qua các hình tượng: “vầng trăng”. ‘khung cửa” cùng những lời van lơn, cầu khẩn âm thầm tự đáy lòng thi nhân:

Im lặng chờ vầng trăng chia sớt một lời Khung cửa nào bình yên tôi nhốt một đời Thơ ngập ngừng thương nhớ cơn bão ngoài khơi Vẫn van xin đời vẫn van xin người đừng phụ tôi.

Giữa bi kịch của cô đơn tột cùng của những mối tình không thành và sự đớn đau của bệnh tật, người thi sĩ họ Hàn chỉ còn có vầng trăng, chỉ biết tìm đến trăng để thổ lộ, trút bầu tâm sự, thậm chí là thét gào, huyễn hoặc cùng trăng. Trăng thành nhân tình, trăng thành giấc mộng đưa thi nhân bay lên, thoát ra khỏi thực tại để rồi trăng ngập tràn và trở đi trở lại trong suốt những vần thơ của Hàn Mặc Tử như một biểu tượng của sự khao khát và chênh vênh giữa mộng và thực. “Ôi trời ơi là Phan Thiết! Phan Thiết / Mà tang thương còn lại mảnh trăng rơi / Ta đến nơi nường ấy vắng lâu rồi / Nghĩa là chết từ muôn trăng thế kỷ / Trăng vàng ngọc trăng ân tình chưa phỉ / Ta nhìn trăng khôn xiết ngậm ngùi trăng...” (Phan Thiết).

Tôi cứ có ấn tượng và ám ảnh mãi với “khung cửa nào bình yên tôi nhốt một đời” cùng lời thiết tha tự sâu đáy hồn “Vẫn van xin đời, vẫn van xin người đừng phụ tôi”. Khung cửa ấy, lời khẩn cầu xót xa và đầy tha thiết ấy vẽ lên một bức tranh tâm trạng của sự chơ vơ, lạc lõng, cô đơn tột cùng khi sự sống gần kề với cái chết và sự tuyệt vọng trong tình yêu. Bởi cô đơn, bởi tuyệt vọng nên mới “van xin” – xin đời và xin người “đừng phụ tôi”. “Đời” – là cuộc đời này, là cả thế giới bên ngoài “khung cửa bình yên ” kia. Vậy còn “người” – “người” là những ai?

Theo các nhà nghiên cứu văn học thì có tất cả 5 người con gái từng xuất hiện trong thơ Hàn Mặc Tử là Mộng Cầm, Thu Cúc, Mai Đình, Ngọc Sương và Thương Thương – 5 chén nhỏ để thi nhân rót ra những gì chứa chan từ chiếc bình tràn đầy tình của đời mình. Những mối tình ấy - cả thực và mơ đều mang lại cho thi nhân cả những khao khát, thi hứng và những bi kịch trong tâm hồn, đi từ Hương thơm cho đến Mật đắng để rồi Máu cuồng và Hồn điên (tên 3 phần của tập Thơ điên - Hàn Mặc Tử) – rồi say – rồi đau đớn và tuyệt vọng trong những vần thơ lạ khiến ta đôi lúc phải rùng mình và ớn lạnh: “Tôi vẫn còn đây hay ở đâu / Ai đem tôi bỏ dưới trời sâu / Sao bông phượng nở trong màu huyết / Nhỏ xuống lòng tôi những giọt châu” (Những giọt lệ)

Thấp thoáng hiện về giữa những hiện thực cô đơn giam mình sau một “khung cửa” như thế, ký ức lại tràn về trong thẳm sâu niềm ngác ngơ và ngậm ngùi tiếc nuối:

Ngày vui khi nắng hồng lên khe khẽ gọi tên, Ngày mưa giông gió ngàn khơi ngơ ngác tìm em. Tìm lại đóa vô thường ,tìm giọng hát thiên đường Một đời tôi đi mãi theo vầng trăng khuya…

Đan cài giữa những niềm hạnh phúc trong “ngày vui” với không gian rạng rỡ của bình minh, giữa “nắng hồng” gọi tên người tình là sự bàng hoàng và “ngơ ngác tìm em” khi những “ngày mưa giông gió ngàn khơi” kéo đến, tan đi mộng lòng… Và cứ như thế, mãi lang thang, mãi cô đơn đi “tìm lại đóa vô thường, tìm giọng hát thiên đường” theo “vầng trăng khuya” lẻ loi cô quạnh giữa trời…

Hàn Mặc Tử sinh giữa mùa trăng, lại mắc phải căn bệnh mà ánh trăng có tác động mãnh liệt lên cơ thể, tâm trí (những đêm trăng sáng không khí ở Quy Nhơn lạnh hơn và Hàn Mặc Tử phải chịu nỗi đau đớn về thể xác do căn bệnh hành hạ nhiều hơn) nên trăng với Hàn Mặc Tử là thơ, là cuộc sống. Trăng là máu, là hồn! Và vì thế, nghe Lê Hiếu hát “Một đời tôi đi mãi theo vầng trăng khuya” mà lòng cứ thấy nghèn nghẹn, nhói đau – đau cùng bi kịch của sự cô đơn và khát khao hòa nhập với tình, với đời của người thi sĩ trẻ tài hoa.

Có ai đó đã nói rằng, những mối tình của Hàn Mặc Tử trong cuộc đời khổ đau của ông vừa thực vừa hư, thực đến não nùng tuyệt vọng như đối với Mộng Cầm, hư như sương khói mơ hồ như đối với Ngọc Sương và Thương Thương, và nhiều người lầm tưởng Hàn Mặc Tử cô đơn và tuyệt vọng vì những giấc mộng tình đổ vỡ không thành ấy. Tuy nhiên, xét trên thực tế, nỗi đau đớn và tuyệt vọng lớn nhất của Hàn Mặc Tử lại là sự xác nhận trước cái chết của mình như một thực tế tất yếu và sự khao khát được sống, được sáng tạo mạnh mẽ trong con người ông.

Ở trại phong Tuy Hòa, sự săn sóc tận tình của các bà sơ trong trại cùng những người khác thực sự là một sự nâng đỡ đối với Hàn Mặc Tử. Chính cảm thức tôn giáo đó là ngọn nguồn, đã thổi bùng lên ngọn lửa khao khát và đam mê sáng tạo trong tâm hồn thi nhân…

Với Chút tàn phai – nhạc sỹ Bảo Chấn đã góp phần khơi gợi và mang đến cho người nghe những xúc cảm của sự đồng điệu với nỗi đau và sự cô đơn trong cuộc đời của Hàn Mặc Tử.

Im lặng chờ vầng trăng chia sớt một lời Khung cửa nào bình yên tôi nhốt một đời Thơ ngập ngừng thương nhớ cơn bão ngoài khơi Vẫn van xin đời vẫn van xin người đừng phụ tôi.

Lương Đình Khoa

Phim cảnh sinh hoạt tại Sài Gòn những năm 1940